به مناسبت روز مهر ورزی

ضرورت مهرورزی

خواسته‏ها و تمایلاتی که خدای حکیم در نهاد انسان به امانت گذاشته است، به دو گروه حیوانی و انسانی تقسیم می‏شود. تمایلات حیوانی یا غرایز، خواسته‏هایی هستند که انسان و حیوان در برخورداری از آن مشترکند. میل به آب و غذا، علاقه به خواب و آسایش، تمایل به جنس مخالف، علاقه به فرزند ، احساس خشم، میل به انتقام، برتری جویی و جاه‏طلبی، ازبرجسته‏ترین نمودهای غرایز و تمایلات حیوانی هستند.

این تمایلات از ضروریات زندگی انسان در این جهانند و اگر یکی از آنها در کسی نباشد ، یکی از پایه‏های اساسی زندگی مادی می‏لنگد ، ولی هیچ یک از اینها برای انسان افتخار نیست. برای مثال، انسان برای ادامه زندگی به خوردن و آشامیدن نیاز دارد ، برای رفع خستگی نیازمند خواب و استراحت است و غریزه جنسی و علاقه او به فرزند برای بقای نسل است، ولی هیچ کدام از اینها ملاک فضیلت و بزرگواری او نیست و شرف انسان با استناد به مقام اشرف مخلوق بودنش، به این عوامل بستگی ندارد.

در کنار خواسته‏های حیوانی، تمایلات عالی انسانی نیز وجود دارد که از آن، به فضایل تعبیر می‏شود. هر چه این فضایل در انسان شکوفاتر شود ، آدمی ارزش و عظمت بیشتری می‏یابد. وفای به عهد ، عدالت و انصاف، نیکی و احسان، عفو و گذشت، ایثار و فداکاری، دل‏سوزی و غم‏گساری، مهرورزی و دگردوستی، از جمله این فضایل کمالی هستند.

در این مقاله به مناسبت روز اخلاق و مهر ورزی راجع به مهر ورزی بیشتر صحبت می کنیم .

مهرورزی در اسلام

از دیدگاه اسلام، مهربانی و محبت ورزیدن، مایه قوام و برپایی جامعه انسانی است و بدون مهربانی، نظام اجتماع بشری، سرد و بی‏روح و زیبایی‏های زندگی به کام انسان تلخ و بی‏معناست.

کسی که آدمی را برای زندگی اجتماعی آفریده ، احساس نیاز به این پیوند و رابطه را نیز در وجود او قرار داده است. او هم خود رحمان، رحیم، ودود، رئوف و عطوف است وهم بندگانش را بر این سرشت آفریده است. خدای مهربان، بندگانش را به محبت و مهرورزی تشویق می‏کند و اهل مهر و عاطفه را جزو اصحاب میمنه معرفی می‏کند؛ کسانی که نامه اعمالشان به دست راستشان داده خواهد شد یا کسانی که وجودشان سرشار از یمن و برکت برای خودشان و دیگران است. آن‏گاه می‏فرماید:

ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ . (بلد: 17 و 18)

سپس از کسانی باشد که ایمان آورده‏اند و یکدیگر را به صبر و استقامت و مهربانی و عطوفت توصیه می‏کنند. اینان اصحاب یمین هستند.

رسول گرامی اسلام نیز استحکام پیوند و مودّت و مهربانی مؤمنان با یکدیگر را چنین توصیف می‏کند:

اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ فی تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ بِمَنْزَلَةِ الْجَسَدِ الْواحِدِ اِذا اشْتَکی عُضْوٌ مِنْهُ تَداعی سایِرُ الْجَسَدِ بِالْحُمیّ وَ السَّهَرْ.

مؤمنان در مقام مهربانی و عطوفت به یکدیگر، همانند یک پیکرند. وقتی عضوی از این گروه بیمار شود، دیگر اعضا در تب‏داری و شب‏بیداری با او همراهی می‏کنند.

لذت مهرورزی

در حقیقت، میان لذت‏های معنوی و لذت‏های زودگذر مادی تفاوت بسیار وجود دارد ، لذت‏های معنوی نه تنها سبب جذب انسان به مادیات نمی‏شود ، بلکه تا حدود زیادی، دل را از سیطره لذت‏های مادی و غریزی آزاد می‏کند. ناگفته نماند کسانی که تسلیم لذت‏های مادی شده‏اند و از هرگونه رشد معنوی محرومند ، نمی‏توانند لذت عاطفی را درک کنند. برای مثال، کسی که با خشم و خشونت خو گرفته و این صفت زشت بر روحش حاکم شده است، از مهربانی لذت نمی‏برد و آن را نمی‏فهمد ، ولی آنان که در سایه تربیت صحیح به پرورش عواطف انسانی خویش همت گماشته‏اند ، از ارضای آنها به لذتی می‏رسند که هرگز از اشباع غرایز به چنان لذتی دست نمی‏یابند. ازاین‏رو، علی علیه‏السلام می‏فرماید:

لَذَّةُ الْکِرامِ فِی الإِطْعامِ وَ لَذَّةُ اللِّئامِ فِی الطَّعامِ.

لذت بزرگواران در خوراندن است و لذت فرومایگان در خوراک.

اعتدال در محبت

میانه‏روی در هر کاری، پسندیده و افراط و تفریط ، ناپسند است. بر این اساس، تأکید کردن بر ارزش و اهمیت مهربانی، به معنای تجویز افراط در آن نیست. مهربانی بیش از حد به کسی که شایستگی آن را ندارد ، سبب می‏شود تا او برای احترام‏کننده ، ارج و ارزش متقابل را در نظر نگیرد و در نتیجه، حرمت فرد مهربان را بشکند و شخصیت و جایگاه اجتماعی او را خدشه‏دار کند. بنابراین، مهرورزی به دیگران باید با نیاز، شایستگی و ظرفیت آنان متناسب باشد. مهربان بودن با همه مردم به طور یکسان؛ اعم از فرومایه و بلندپایه، نادان و دانشمند، بدکار و نیکوکار، به معنای نادیده گرفتن ارزش‏ها و تباه ساختن گوهر محبت و مهربانی است. به همین دلیل، اسلام از سویی نظارت بر ابراز عواطف را به عقل سپرده است تا انسان، آن را با موازین شرعی و مقتضیات عقلی محدود سازد و از افراط و تفریط جلوگیری کند. از سوی دیگر، در آموزه‏های متین خود، پیروانش را به رعایت اندازه در محبت ورزیدن به افراد سفارش کرده است. برای نمونه، خداوند گروهی را شایسته هیچ محبتی ندانسته و از نرمش و مدارا با آنان نهی کرده و فرموده است:

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ. (فتح: 29)

محمد، فرستاده خدا و آنان که با اویند، بر کافران سخت‏گیرند و میان خود مهربانند.

گروهی را نیز شایسته محبت بیشتر دانسته و درباره آنان سفارش ویژه کرده است، مانند: ناتوانان، زیردستان، کودکان، یتیمان، تهی‏دستان و پدر و مادر.

امام محمدباقر علیه‏السلام فرمود:

کسی که چهار ویژگی زیر در وی باشد، خداوند برایش خانه‏ای در بهشت بنا می‏کند:

کسی که یتیمان را پناه دهد؛ به ناتوانان مهربانی ورزد؛ با پدر و مادرش به نرمی برخورد کند و با زیردستانش مدارا کند.

تعادل در مهرورزی از اصول جاودانه و سازنده اسلام است ولی با دشمن انسانیت و معرفت باید با شدت برخورد کرد.

مهرورزی ، رمز موفقیّت حکومت دینی

راز موفقیت پیامبر(ص) در مدیریت حکومتی، عشق ورزی و عشق به مردم بود. اگر این شیوه مفید و کارآمد در مدیریت او وجود نداشت، هرگز توفیق رفع مشکلات و موانع طاقت فرسا را پیدا نمی‏کرد.

به همین جهت خداوند فرمود: « فیما رحمةٍ من اللّه لنت لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک...؛ به موجب رحمتی که خداوند به تو عنایت کرد، برای آنان نرم شدی و اگر خشن و تند خو بودی از اطراف تو پراکنده می‏شدند.»

محبت و ملاطفت آن حضرت بود که دشمنان کینه توز را به دوستان صمیمی تبدیل کرد. در حدیثی از حضرت امام حسین(ع) به نقل از پدر بزرگوارش حضرت علی(ع) چنین آمده است که: پیامبر(ص) در برخورد با دیگران همیشه مهربان، خوش‏رو و خندان بود و هرگز بی رحم، پرخاش گر و اهل تملّق نبود. هیچ کس از او مأیوس نمی‏شد و هرکس به در خانه او می‏آمد، نومید باز نمی‏گشت. هرگاه فرد و غریب و ناآگاهی با خشونت سخن می‏گفت و درخواستی داشت، تحمل می‏کرد و به یارانش می‏فرمود: هرگاه کسی را دیدید که حاجتی دارد ، به او عطا کنید و هرگز کلام کسی را قطع نمی‏کرد تا سخنش پایان گیرد.»

و این چنین بود که دل‏ها را کانون محبت خود ساخت و میلیون‏ها دل را از این رهگذر با خداوند آشتی داد.

از آنجایی که شما بزرگواران همراه بخش خانواده و زندگی تبیان هستید ، بهتر است بررسی اجمالی هم از نقش اخلاق درخانواده داشته باشیم:

اخلاق خوب و رفتاری بر پایه ی اعتدال مهم ترین رکن برای داشتن یک خانواده ی صمیمی با فرزندانی موفق است.در زندگی پیامبر که بهترین الگو برای مسلمانان هستند ، بارز ترین نمونه ها از این برخورد خوب با خانواده به چشم می خورد.

پیامبر (ص) در خانواده نسبت به همسران خود ، هیچ گونه خشونتی بروز نمی‏داد و این بر خلاف خلق و خوی مردم مکه بود. بد زبانی برخی از همسران خویش را تحمل می‏کردند تا آن جا که دیگران از این همه تحمل رنج می‏بردند.

رسول خدا(ص) با فرزندان خود فوق العاده عطوف و مهربان بود و به آن‏ها محبت می‏کرد. سیره تربیتی آن حضرت نشان می‏دهد که در طول زندگی، ارتباط عاطفی و کلامی با فرزندانش داشت.

یکی از همسران پیامبر می‏گوید: فاطمه(س) در رفتار و گفتار و سیمای ظاهری شبیه‏ترین فرد به رسول خدا(ص) بود، ارتباط این پدر و فرزند آن چنان مستحکم بود که او هرگاه به دیدن پیامبر(ص) می‏آمد، پیامبر (ص) از جای خود برمی‏خاست و سرو دست دخترش را می‏بوسید و او را در جای خود می‏نشاند و هرگاه پیامبر(ص) به منزل فاطمه (س) می‏آمد، فاطمه از جایش برخاسته و پدر گرامی اش را می‏بوسید و آن بزرگوار را در جای خویش می‏نشانید.