مساله گسترش سریع اسلام ، یکى از مسائل مهم تاریخى جهان است که درباره علل آن بحث و گفتگو مى شود . اسلام از آن جهت که از سرزمین خودش خارج شد و افقهاى دیگرى را گشود مانند مسیحیت ؛ چرا که اسلام در جزیرة العرب ظهور کرد و امروز ما مى بینیم که در آسیا ، آفریقا ، اروپا ، آمریکا و در میان نژادهاى مختلف دنیا پیروانى دارد . ولى اسلام از نظرگسترش ، خصوصیتى ویژه دارد که همان سرعت گسترش آن است . اسلام چه در سرزمین عربستان و چه در خارج عربستان ، چه در آسیا ، چه در آفریقا و چه در جاهاى دیگر فوق العاده سریع پیشروى کرده است . . .

لامارتین - شاعر معروف فرانسوى - مى گوید : اگر سه چیز را در نظر بگیریم ، احدى به پای پیامبر اسلام نمیرسد: یکى فقدان وسائل مادى ، دیگری سرعت پیشرفت یا همان عامل زمان و سوم بزرگى هدف . مردى ظهور می کند و دعوتى را ارائه می دهد ؛ در حالى که هیچ قدرت و نیرویی ندارد و حتى نزدیکترین افراد و خویشاوندان خودش با او به دشمنى بر مى خیزند . او تنها ظهور مى کند و هیچ همکار و همراهی ندارد . اما دعوت او از خودش شروع مىشود و تدریجاافراد دیگر ایمان مىآورند و به او می پیوندند ولی با وجود چه سختیها و مشقتهائی . . .  ! اگر اهمیت هدف او را با وجود فقدان وسائل مادی به همراه  سرعتى که به آن هدف رسیده است در نظربگیریم ، پیامبر اسلام به گفته لامارتین در دنیا شبیه ونظیری ندارد . . .

اما سرّ این نفوذ و توسعه پر شتاب در چیست ؟ حقیقت این است که در بین همه عوامل ، عامل اول نفوذ و توسعه اسلام در هر جا ، خود قرآن و محتوای آن است . ولى از قرآن که صرف نظر کنیم ، شخصیت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، خلق وخوى و طرز رفتار پیامبر ، سیره رسول خدا و نوع رهبرى ومدیریت آن حضرت ، عامل دوم نفوذ و توسعه اسلام است . حتى بعد از وفات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هم تاریخ زندگى و سیره آن حضرت ، خود عامل بزرگى براى پیشرفت اسلام بوده است

اما مگر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)چگونه بود ؟ پیامبر در سلوک فردى و در امور شخصی اش، فردی مهربان و در منتهای بردباری بود، ولى در تعهدها ومسؤولیتهاى اجتماعى نهایت درجه صلابت را داشت . به عنوان نمونه :

زمان ، زمانی است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در مسند رهبری جامعه مسلمین در شهر مدینه قرار دارد. پیامبر مى خواهد در نماز جماعت حاضر شود که  شخصى در کوچه می آید  و جلوى پیامبر را مى گیرد و مدعى مى شود که من از توطلب کارم و طلب مرا همین الان باید بدهى . پیغمبر به او مى گوید : اولا تو از من طلبکار نیستى و بی جهت ادعا مى کنى و ثانیا الان پول همراهم نیست ، اجازه بده تا بروم . اما او یک قدم هم نمی گذارد تا رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آن طرف تر برود . هر چه پیغمبر با او نرمش نشان مى دهد ، او بیشتر خشونت مى ورزد تا آنجا که با پیامبر گلاویز مى شود و رداى پیغمبر را دور گردن ایشان مى پیچد و می کشد که در اثر آن گردن رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) سرخ می شود .مسلمین به دنبال دیر کردن پیامبر، به دنبال آن حضرت می آیند و مى بینند یک یهودى چنین ادعایى دارد مى خواهند تا با او با خشونت برخورد کنند ، اما رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مى گوید کارى نداشته باشید ، من خودم مى دانم با رفیقم چه کنم آنقدر نرمش نشان مى دهد که یهودى همان جا مى گوید : " اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انک رسول الله"و مى گوید تو با چنین قدرتى که دارى این همه تحمل نشان مى دهى ؟ ! این تحمل ، تحمل یک فرد عادى نیست ، بلکه تحملی پیامبرانه است . . .

اما از سوی دیگر فردی از اشراف قریش(1) دزدى کرده است . وقتى قضیه ثابت و مسلم شد و آن فرد اقرار کرد که دزدى کرده ام ، باید حکم درباره او اجرا مى شد . اینجا بود که توصیه ها و وساطتها شروع شد . یکى گفت : یا رسول الله ! اگر مى شود از مجازات او صرف نظر کنید ، این فرد فرزند فلان شخص است که مى دانید چقدرمحترم است ، با مجازات او ، آبروى یک فامیل محترم از بین مى رود . پدرش آمد ، برادرش آمد و . . . اما هر چه گفتند ، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود : محال است ، آیا مى گوئید من قانون اسلام را معطل کنم ؟ !اگر همین شخص یک فردی بى کس بود و وابسته به یک فامیل اشرافى نبود ، همه شما مى گفتید بله دزد است و باید مجازات بشود. لذا ابدا شفاعتها و وساطتها را نپذیرفت .

پس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در مسائل اصولى هرگز نرمش نشان نمى داد در حالى که در مسائل شخصى فوق العاده نرم و مهربان بود  و بسیار عفو داشت و به راحتی می گذشت . همین نرم خوئی ، از مهم ترین عوامل گسترش سریع اسلام است .